مالیات چیست؟
ماليات در واقع انتقال بخشي از درآمدهاي جامعه به دولت و يا بخشي از سود فعاليتهاي اقتصادي است كه نصيب دولت مي گردد زيرا ابزار و امكانات دستيابي به اين درآمدها و سوده را فراهم ساخته است. در واقع اجراي عادلانه قانون مالياتها دولت آمار مردم را يك نوع پس انداز اجباري سوق مي دهد. امروزه در كل ترين تعريف ماليات يك نوع هزينه اجتماعي بايد تقبل پرداخت آن را نمايد.
براساس قوانين مالياتي كشور انواع مالياتها به شرح زير مي باشند:
1) مالياتهاي مستقيم كه به طور مستقيم از دارائي و درآمد افراد وصول و شامل بر ماليات دارائي و ماليات بر درآمد مي باشد.
الف: ماليات بر دارائي:
1- ماليات سالانه املاك
2- ماليات مستقلات مسكوني خالي
3- ماليات بر اراضي باير
- ماليات بر ارث
5- حق تمبر
ب- ماليات بر درآمد:
1- ماليات بر درآمد املاك
2- ماليات بر درآمد كشاورزي
3- ماليات بر درآمد حقوق
4- ماليات بر درآمد مشاغل
5- ماليات بر درآمد اشخاص حقوقي
6- ماليات بر درآمد اتفاقي
7- ماليات بر درآمد ناشي از منابع مختلف
2) مالياتهاي غيرمستقيم كه بر قيمت كالاها و خدمات اضافه شده و به مصرف كنندئه تحويل مي گردد بر دو نوع مي باشد:
- ماليات بر وارادات
2- ماليات بر مصرف و فروش
1-2) ماليات بر واردات شامل موارد زير مي باشد:
الف- حقوق گمركي
ب- سود بازرگاني
ج- 0% اتومبيل هاي وارداتي
د- 15% حق ثبت
2-2) ماليات بر مصرف و فروشس شامل موارد زير مي باشد:
الف) ماليات بر فرآورده هاي نفتي
ب) ماليت توليد الكل طبي و صنعتي
ج) ماليات نوشابه هاي غير الكلي
د) ماليات بر فروش سيگار
و) ماليات اتومبيل
ز) 15درصد اتومبيل هاي داخلي
ح) ماليات نقل و انتقال اتومبيل
ط) ماليات حق اشتراك تلفن هاي خودكار و خدمات مخابراتي بين المللي
ي) ماليات نوار ضبط و صوت و تصوير
ق) ماليات فروش خاويرا
مالياتهاي تكليفي:
مالياتهاي تكليفي ماليات هايي هستند كه پرداخت كننده هاي وجوه طبق قانون مالياتهاي مستقيم مملكت به كسر و پرداخت آن مالياتها در مواعد قانوني تعيين شده مي باشند.
مالياتهاي تكليفي طبق قانون مالياتهاي مستقيم 3/12/1366 و اصلاحيه مورخه 7/2/1371 عبارتند از:
الف) ماليات بر درآمد اجراي املاك (مستغلات)
ب) ماليات بر درآمد حقوق
ج) ماليات علي الحساب حق الزحمه موضوع ماده 104 قانون مالياتهاي مستقيم
د) ماليات علي الحساب حق الوكاله وكلا ماده 103 قانون مالياتهاي مستقيم
ر) ماليات بر درآمد اشخاص حقوقي خارجي و مؤسسات مقيم خارج از ايران موضوع ماده 107 قانون مالياتها
ز) ماليات علي الحساب پيمانكاري و مهندسي مشاور موضوع ماده 111 قانون مالياتهاي مستقيم
معافيت مالياتي درآمد حقوق:
ماده 84 مالياتهاي مستقيم تا ميزان 60 برابر حداقل حقوق مبناي جدول حقوق موضوع ماده يك قانون نظام هماهنگ پرداخت كاركنان دولت مصوب 1370 درآمد سالانه مشمول ماليات حقوق كليه حقوق بگيران از جمله كارگران مشمول قانون كار از يك يا چند منبع از پرداخت ماليات معاف مي شوند (معاف ماهانه سال 78، 000/400 و سالانه 000/800/4 سال 79، 00/460 و سال 80، 000/520)
25% ماليات حقوق تا مبلغ 12 برابر حداكثر حقوق موضوع ماده 8 لايحه قانوني مربوط به حداكثر و حداقل مستخدمين شاغل و بازنشسته آماده به خدمت مصوب 4/2/1358 شوراي انقلاب اسلامي ايران در سال علاوه بر اعمال معافيت موضوع اين ماده بخشوده مي شود و ثبت به مازاد آن ماليات براساس فرم هاي مقدر در ماده 131 قانون مالياتهاي مستقيم مصوب سال 1371 محاسبه مي شود اين بخشودگي مانع اتفاده از بخشودگي مقدر در ماده 93 قانون ياد شده ثبت به اين قانون از تاريخ 1/1/1362 لازم الاجرا است.
ماليات اضافه كاري براي كارمندان مشمول قانون نظام هماهنگ پرداخت حقوق كارگران مشمول قانون كار يكسان دريافت مي شود. ميزان اضافه كار قابل محاسبه براي كارگران مشمول قانون كار بيش از 50% ساعت كار روزانه نخواهد بود(4 ساعت در روز) حداكثر حقوق موضوع ماده يك قانون هماهنگ حقوق كاركنان دولت طبق مصوبه هيئت وزيران مبلغ 000/000/3 اعلام گرديده (سال 1380) و چنانچه مجموع درآمد حقوق و اضافه كار هر يك از كارمندان كمتر از 000/000/3 در ماه باشد نخست ماليات اضافه كار مربوط را با اعمال نرخ 10% محاسبه مي كنيم و سپس با اعمال بخشودگي 25% و در واقع 75% ماليات اضافه كار را از اضافه كار حقوق بگير كسر مي نمايد. چنانچه موضوع درآمد و اضافه كار در ماه پيش از مبلغ 000/000/3 در سال 80 در سال 81، 000/500/4 ريال باشد مازاد آن مشمول نرخ10% خواهد بود و مابه التفاوت آن مشمول 5/7 درصد خواهد بود.
اضافه كاري+ حقوق و مزايا
الف) 000/150/3= 000/600/2+000/550
ب) 000/300/2=000/400+000/900/1
000/000/3>000/150/3        000/000/3<000/300/2
ماليات اضافه كاري 000/30=000/000/4×5/7%
اضافه كاري 000/30=000/400×5/7%
000/15=000/150×10%
000/45=000/15+000/30= ماليات اضافه كاري
معافيت هاي مالياتي مزاياي مستمر و غيرمستمر ماده 91 قانون مالياتهاي مستقيم:
الف) هزينه سفر و فوق العاده و مأموريت
ب) فوق العاده هاي بدي آب و هوا (محروميت از تحصيلات زندگي: محل خدمت، اشتغال خارج از مركز، شرايط محيط كار، نوبت كاري، كشيك و جذب)
فوق العاده هاي مندرج در اين بند براي كاركنان بخش دولتي محدوديتي نداشته ولي براي كاركنان بخش خصوصي و نهادهاي عمومي غيردولتي حداكثر معافيت فوق العاده هاي مذكور 30% حقوق اصلي(حقوق پايه و مازاد آن مشمول ماليات خواهند بود)
ج) فوق العادهاي كسر صندوق، فوق العاده هاي تضمين حساب جمعاً هريك به ميزان 10 هزار ريال.
چ) مسكن واگذاري در محل كارگاه يا كارخانه جهت استفاده كارگران
ح) خانه هاي ارزان قيمت زماني در خارج از محل كارگاه يا كارخانه مورد استفاده كارگران
د) هر نوع مزاياي غيرنقدي پرداختي به كارگران يا وجوهي كه تحت عنوان اياب و ذهاب و تغذيهدريافت مي دارند.
ذ) وجوه حاصل از بيمه بايت جبران خسارت بدني و معالجه و امثال آن كه عايد حقوق بگير شود.
ر) عيدي سالانه و يا پاداش آخر سال جمعاً تا ميزان 000/100 ريال
ز) خانه هاي سازماني با اجازه قانوني يا به جهت آيين نامه هاي خاص در اختيار مأمورين كشوري گذارده مي شود و همچنين مزايايي غيرنقدي يا وجوه نقدي كه بابت مزايايي غيرنقدي به افراد مذكور به موجب قانون آئين نامه هاي مربوط داده مي شود.
س) وجوهي كه كارفرما بابت هزينه معالجه كاركنان خود يا افراد تحت تكفل آنها مستقيماً يا به وسيله حقوق بگير به پزشك يا به بيمارستان به استناد اسناد و املاك پرداخت كنند.
ش) وجوهي كه از طريق وزارت خانه ها و مؤسسات دولتي يا وابسته به دولت، شركت هاي دولتي و يا نظير سازمان هايي كه مشمول قانون نسبت به آنها مستلزم ذكر نام است يا از محل اعتبارات دولتي بابت مزايايي غير مستمر پرداخت مي گردد به طور كلي و همچنين وجوهي كه تحت عناوين فوق العاده پرواز، اضافه كار پروازي به خلبان، گروه عملياتي و خدماتي پرواز، اضافه كار حق محروميت از مطب، حق كشيك و آنكال به پزشكان و دندانپزشكان و پيراپزشكان و دكترهاي داروساز يا حق التدريس يا حق التخصص به استادان، معلمان و مدرسين اعم از تمام وقت يا نيمه وقت پرداخت مي گردد مشمول ماليات مقطوعي به نرخ 10% مي باشد به اين درآمدها مالياتي ديگري تعلق نخواهد گرفت در صورتي درآمد سالانه حقوق بگير كمتر از ميزان معافيت در قانون مي باشد مشمول كسر ماليات حقوقي نخواهد بود.
ص) درآمد حقوق پرسنل نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران اعم از نظامي و انتظامي از پرداخت هرگونه ماليات معاف مي باشند.
ض) به استناد ماده 92 قانون مالياتهاي مستقيم 50% ماليات حقوق كاركنان وزارت خانه ها، مؤسسات دولتي شاغل در روستاها و همچنين در نقاط محروم (طبق ليست سازمان برنامه و بودجه) بخشوده مي شود.
ط) درآمد مشمول ماليات حقوق اعضاي هيئت علمي آموزشي و پرورشي كليه دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي به نرخ 10% مشمول قانون ماليات مي باشد و به اين درآمد ماليات ديگري تعلق نخواهد گرفت.
ظ) حقوق بازنشستگي و وظيفه و مستمري پايان خدمت، خسارت، اخراج و باز خريد خدمت وظيفه يا مستمري پرداختي به وارث
م) به موجب رأي هيئت عمومي شوراي عالي مالياتي مبلغي كه به عنوان كمك هزينه به عائله و اولاد مستخدمين شاغل و غيرشاغل و مستخدمين متوفي پرداخت مي شود از پرداخت ماليات درآمد و حقوق معاف مي شود.
ل) وجه نقدي كه بابت تأمين مسكن كاركنان شاغل در بعضي شهرستانها به مأمورين كشوري پرداخت مي شود شامل ماليات درآمد حقوق نمي باشد.
و) قانون مالياتهاي مستقيم درآمد حاصل از رشته هاي مختلف پزشكي، بهداشتي و درماني در نقاط محروم طبق فهرست سازمان برنامه و بودجه در روستاهاي فاقد تسهيلات پزشكي كافي طبق ليست وزارت بهداشت و درمان پزشكي از ماليات معاف است.
ي) ماليات اضافه كاري كاركنان بخش دولتي و خصوصي تا سقف 50% ساعات كار روزانه صرفاً مشمول ماليات مقطوعي به نرخ 10% خواهد بود (در بخش خصوصي تا سقف 96 ساعت در ماه)
ساير معافيت هاي مالياتي درآمد حقوق:
درآمدهاي حقوق (حقوق و مزايا) افراد به استناد ماده 91 قانون ماليات ها از پرداخت ماليات معاف است.
الف) رؤسا و اعضاي مأمورت هاي سياسي خارجي در ايران و رؤسا و اعضاي هيئت هاي نمايندگي فوق العاده دولت هاي خارجي نسبت به درآمد حقوق دريافتي از دولت مطبوع خود به شرط معامله متقابل
ب) رؤسا و اعضاي هيئت هاي سازمان ملل متحد و مؤسسات تخصصي آن در ايران نسبت به درآمد حقوق دريافتي از سازمان و مؤسسات مزبور در صورتي كه تابع دولت اسلامي نباشند.
ج) رؤسا و اعضاي مأموريت هاي كنسولي خارجي ايران همچنين كارمندان مؤسسات فرهنگي دولتهلاي خارجي نسبت به درآمد حقوق دريافتي از دولت متبوع به شرط معامله متقابل.
د) كارشناسان خارجي كه موافقت دولت جمهوري اسلامي ايران از محل كمك هاي بلاعوض فني و اقتصادي و فرهنگي و خارجي و يا مؤسسات بين المللي مذكور.
ط) كارمندان سفارت خانه ها و كنسول گري ها و نمايندگي هاي دولت جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور به درآمد حقوقي دريافتي از دولت جمهوري اسلامي ايران در صورتي كه داراي تابعيت دولت جمهوري اسلامي ايران نباشند به شرط معامله متقابل.
نحوه محاسبه ماليات حقوق:
محاسبه ماليات حقوق و مزاياي مستمر ماهانه:
براي محاسبه، نخست حقوق و مزاياي مستمر هر يك از كاركنان را پس از كسر معافيت هاي قانوني 12 برابر نموده پس با اعمال نرخ ماده 131 ماليات سالانه درآمد حقوق را محسابه كه اين مبنا به عنوان ماليات درآمد حقوق و مزاياي مستمر ماهانه تلقي خواهد شد.
محاسبه ماليات مزاياي غير مستمر:
به منظور ماليات مزاياي غيرمستمر هريك از كاركنان نخست حقوق و مزاياي سالانه آنها محاسبه و مزاياي غيرمستمر (پس از كسر معافيت هاي قانوني) به آن اضافه و آن را با اعمال نرخ ماده 131 ماليات سالاه حقوق بگير مشخص كه اين مبلغ به عنوان ماليات ماهانه تلقي مي گردد در محاسبه مالياتي مزاياي غيرمستمر بايد توجه نمود كه در بخش دولتي ماليات مزاياي غير مستمر صرفاً مشمول نرخ 10% خواهد بود و مردم اعمال جمع درآمد سالانه با مزاياي غيرمستمر نخواهد بود اما در بخش خصوصي و بخش عفاره هاي عمومي و غيردولتي پس از وضع معافيت هاي قانوني مزاياي غيرمستمر افزدون به درآمد سالانه حقوق و مزاياي متسمر الزامي خواهد بود به استثناء اضافه كار تا سقف 96 اعت در ماه بدهي است چنانچه در طي يك سال
چندين مرتبه به حقوق بگيران مزاياي غيرمستمر پرداخت شود درآمد سالانه حقوق و مزاياي مستمر بايد با كليه مزاياي غيرمستمر دريافتي تا آخرين بار جمع شده و سپس با اعمال نرخ ماده 131 ماليات مربوط محاسبه مي گردد.
ب) نحوه محاسبه مزاياي غيرمستمر كه از طرف اشخاص غير از پرداخت كنندگان حقوق اصلي پرداخت مي شود:
به استناد ماده 86 ماليات هاي مستقيم پرداخت هايي كه از طرف اشخاص غير از پرداخت كنندگان مقرري مزد و حقوق اصلي به عمل آيد نظير حقوق حضور در جلسات مشمول مالياتي به نرخ 10% مي باشد كه پرداخت كنندگان اين قبيل وجوه مكلفند هنگام پرداخت، ماليات را كسر و ظرف مدت 30 روز با صورتي حاوي نام و نشاني دريافت كنندگان و ميزان آن به حوزه مالياتي محل پرداخت كنند.
ج) محاسبه ماليات اضافه كار:
1- چنانچه شركت دولت باشد در اين حالت مبلغ اضافه كار شامل 10% ماليات خواهد بود
2- چنانچه شركت خصوصي يا نهاد عمومي غيردولتي باشد در اين حالت مبلغ اضافه كار ماهانه به شرط اينكه بيش از 50% ساعات كار ماهانه نباشد (96 ساعت در ماه) مشمول نرخ 10% و مازاد بر آن به حقوق و مزاياي ماهانه اضافه خواهد شد يعني نخست حقوق و مزاياي مستمر مشمول ماليات حقوق بگير را 12 برابر نموده و سپس اضافه كار مازاد 96 ساعت را به آن افزروده و باتوجه به نرخ ماده 131 ماليات آن را محاسبه مي كنيم چنانچه مجموع حقوق و مزاياي ماهانه مشمول ماليات و اضافه كار هريك كمتر از 000/000/3 ريال باشد اضافه كاري مزبور مشمول معافيت 25% خواهد بود.
محاسبه عيدي و پاداش آخر سال:
به استناد بند 10 ماده 91 قانون ماليات هاي مستقيم عيدي سالانه يا پاداش حقوق بگيران كه شاغل در وزارت خانه ها و مؤسسات يا شهرداري ها باشد مازاد بر مبلغ فوق (000/100) صرفاً شامل ماليات به نرخ 10% خواهد بود. عيدي و پاداش حقوقبگيران شاغل در بخش خصوصي و نهادهاي عمومي غيردولتي مازاد بر مبلغ 000/100 مجموع درآمد سالانه حقوق آنان اضافه شده و مشمول ماليات به ترخ ماده 131 قانون ماليات هاي مستقيم خواهد بود بديهي است طي سال چند بار پاداش به هريك از كاركنان پرداخت شود و صرفاً معادل 000/100 ريال آن را از ماليات معاف و مازاد بر آن طبق توضيحات فوق مشمول ماليات مقدر خواهد بود.
محاسبه ماليات بر درآمد حقوق:
چنانچه حقوق

و مزاياي ثابت حقوق بگير در طي سال تغيير كند و يا اينكه حقوق بگير در بين سال استخدام و يا خدمت وي بنا به هر علت در طي سال خاتمه يابد ماليات حقوق در اين موارد به شرح زير قابل محاسبه خواهد بود.
- چنانچه حقوق در طي سال تغيير يابد براي محاسبه حقوق (حقوق ماهي كه تغيير يافته است) 12 برابر نموده و مأخذ ميزان ماليات محاسبه و آنرا به عنوان ماليات مربوط و ماهاي بعد تا آخر سال در صورتي كه تغيير جديدي پيش نيايد كسر نمود.
2- در صورتي كه هريك از كاركنان در ضمن سال استخدام گردند درآمد مشمول حقوق ماليات بايستي براساس درآمد سالانه (12 برابر حقوق ماه سال اول) محاسبه و پس از تعيين ماليات سالانه آن از تاريخ شروع به كار تا آخر سال در صورتي كه مدت مزبور حقوق تغيير ننمايد به عنوان ماليات ماهانه كسر و واريز گردد.
3- در صورتي كه هر يك از كاركنان در ضمن سال بازنشسته، باز خريد، يا اخراج و يا به عللي ترك خدئمت نمايد كارفرمكا مكلف است صرف نظر از مدت كاركرد ماليات حقوق را براساس درآمد سالانه به شرح بندهاي فوق محاسبه و ماهانه تا آخرين تاريخ اشتغال كسر نمايد البته ممكن است در هر يك از سه حالت فوق درآمد مشمول ماليات كه مأخذ محاسبه ماليات قرار مي گيرد بيشتر از درآمد واقعي سالانه بوده و يا حقوق بگير به طور كامل از بخشودگي مقدر سالانه استفاده ننموده باشد و درنتيجه به سبب اعمال نرخ ماليات هاي بالاتر و يا اصولاً به رسيدن درآمد سالانه به حد نصاب بخشودگي ماليات پرداخت گردد در اين قبيل موارد اضافه پرداختي طبق مقدرات ماده 87 مالياتهاي مستقيم قابل استرداد خواهد بود.
- پرداخت كنندگان حقوق علاوه بر كسر ماليات پرداخت ماليات حقوق كاركنان خود مكلف اند نام و نشاني آنها و ميزان پرداخت را نيز به حوزه مالياتي ارسال دارند در اين خصوص چند نكته ضروري زير حائز اهميت است:
الف) در مورد تعيين حوزه مالياتي براي تسليم فهرست و پرداخت ماليات در پاره اي موارد كه شركت يا مؤسسه پرداخت كننده حقوق داراي كارگاه يا شعب در نقاط مختلف هستند اصولاً همان پرداخت يا تخصيص حقوق ملاك عمل مي باشد.
ب) در خصوص اجراي ماده 86(پرداخت هايي كه از طرف اشخاص غير از پرداخت كنندگان مقرري، مزد و حقوق اصلي به عمل آيد) توجه شود به مقررات موضوع اين ماده به مواردي است كه مستخدم موردنظر با حفظ رابطه استخدامي يا سازمان واحد سازماني مطبوع خود موقتاً به طور تمام وقت يا پاره وقت مأمور خدمتدر سازمان يا واحد سازماني ديگر مي گردد معمولاً اين مأموريتها با علم و اصلاح و حسب مورد با موافقت در سازمان يا در واحد سازماني مربوط تحقق مي يابد كه در اين صورت اگر نامبرده مازاد بر مقرري مزد و حقوق اصلي دريافتي از مؤسسه مطبوع مبلغي بابت اشتغال در محل مؤموريت يا اشتغال موقت پرداخت تمامي حقوق در حسب مورد فوق العاده هاي مقدر از طرف كارفرماي محل مأموريت صورت پذيرد نرخ 10% مذكور جاري نبوده و ماليات درآمد حقوق مستخدمين برابر مفاد ماده 15% محاسبه و كسر خواهد شد.
ج) منظور از مزاياي ارزي و اشتغال مأموري در خارج از كشور مندرج در بند 6 ماده 91 قانون مالياتها به طور كلي هرگونه وجوهي كه علاوه بر حقوق فوق العاده مقدر داخلي به ارز يا ريال منحصراً به مناسبت اشتغال يا مأموريت در خارج از كشور پرداخت مي گردد.
د) اضافه پرداختي بابت ماليات و درآمد حقوق با استناد به ماده 87 قانون مالياتها طبق مقررات اين قانون قابل استرداد مي باشد مشروط بر اينكه بعد از انقضاء تيرماه سال بعد تا آخر آن سال با درخواست كتبي حقوق بگير از حوزه مالياتي محل سكونت مورد مطالبه قرار بگيرد. حوزه مالياتي مذكور موظف است ظرف مدت 3 ماه از تاريخ تسليم درخواست حوزه مالياتي نسبت به استرداد اضافه پرداختي از محل وصولي هاي جاري اقدام گردد در صورتي كه به درخواست كننده بدهي قطعي مالياتي داشته باشد اضافه پرداختي به حساب بدهي مزبور منظور و مازاد مسترد خواهد شد.
مجازاتهاي قانوني متخلفان:
در مواردي كه كارفرمايان از ايفاي تكاليف قانوني مقرر در قانون مالياتها به دليلي خودداري نمايد علاوه بر جرائم نقدي مشمول مجازاتهاي زير خواهند بود.
- چنانچه كارفرما وزارتخانه و شركت يا مؤسسه دولتي يا شهرداري در ارتباط با قانون ماليات ها تخلف ورزدمسئولين امر مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداري خواهند بود.
2- چنانچه متخلفين از تكاليف قانوني مقرر در قانون مالياتها اشخاص حقوقي غيردولتي باشند مدير يا مديران مربوط نيز علاوه بر مسئوليت تضامني نسبت به پرداخت ماليات و جرائم متعلق به جنس تأديبي از سه ماه تا 2 سال محكوم خواهد شد كه اقامه دعوي عليه متخلفي مذكور در اين بند نيز نزد مراجع قانوني قضايي از طرف وزير اقتصادي و دارائي به عمل خواهد آمد.